Relacja z spotkań naukowych w Gruzji

Spotkanie naukowe dotyczące prowadzonych w Polsce ekshumacji ofiar represji z lat 1944-1956 - wizyta w Tbilisi przedstawicieli IPN i Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

W dniach 23-26.04.2014 r. na zaproszenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Gruzji, odbyła się w Tbilisi wizyta delegacji polskich naukowców. Członkami trzyosobowej delegacji byli przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej: dr hab. Krzysztof Szwagrzyk – pełnomocnik prezesa IPN do spraw poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego 1944-1956; dr Rafał Leśkiewicz – dyrektor Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN oraz przedstawiciel Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu dr n.med. Łukasz Szleszkowski – adiunkt Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej.

Głównym celem wizyty było podzielenie się doświadczeniami z prowadzonych w Polsce prac poszukiwawczo-ekshumacyjnych w ramach projektu naukowo-badawczego Instytutu Pamięci Narodowej. Ponadto prowadzono rozmowy o kontynuacji współpracy pomiędzy IPN i MSW w zakresie badań archiwalnych. Wizyta była rezultatem spotkania z delegacją gruzińską w dniu 22.05.2013 r., kiedy to - Szef Archwium MSW Gruzji Omar Tushurashvili i Prorektor Akademii Policyjnej w Tbilisi  Pridon Diasamidze, podczas pobytu w Warszawie obserwowali przebieg II etapu prac ekshumacyjnych na Powązkach Wojskowych. Duże zainteresowanie prowadzonymi przez Instytut Pamięci Narodowej pracami ze strony MSW Gruzji wynika z faktu, że poszukiwania nieznanych miejsc pochówków prowadzone są również w tym kraju. Źródła historyczne mówią o około 10 tysiącach ofiar czystek z okresu Wielkiego Terroru z lat  1937-1939  oraz Powstania Gruzińskiego z 1924 r. Jednak poszukiwania miejsc pochówków nie są Gruzji tak zaawansowane jak Polsce. Badania te znajdują się dopiero na wstępnym etapie poszukiwań archiwalnych. Jak dotąd żadne groby ofiar nie zostały odnalezione - stąd duże zainteresowanie pracami prowadzonymi w Polsce, zwłaszcza w zakresie wypracowanej metodologii poszukiwań grobów jak i badań sądowo-lekarskich szczątków. Naukowy cel wizyty został zrealizowany poprzez wygłoszenie wykładów przez dr hab.Krzysztofa Szwagrzyka i dr n.med. Łukasza Szleszkowskiego. Pierwszy z prelegantów przedstawił historię badań poszukiwawczych grobów z lat 1944-1956 w Polsce, metodykę stosowaną w trakcie poszukiwań zarówno archiwalnych jak i terenowych oraz wyniki dotychczasowe prac prowadzonych w Polsce. Słuchacze mieli okazję zapoznać się z materiałem zdjęciowym z prac ekshumacyjnych prowadzonych na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu, na Powązkach Wojskowych w Warszawie i na terenie Aresztu Śledczego w Białymstoku oraz prac poszukiwawczo-ekshumacyjnych m.in. na terenie Opolszczyzny, Wielkopolski i Dolnego Śląska.

Wykład dr Łukasza Szleszkowskiego koncentrował się na organizacji i metodyce przeprowadzania oględzin sądowo-lekarskich, w czasie masowych ekshumacji szczątków ofiar. Na wykładzie podkreślano trudności jakie wiążą się z badaniem szczątków ofiar represji z okresu powojennego, w porównaniu z sądowo-lekarskim badaniem szczątków osób o nieustalonej tożsamości prowadzonym przez Zakłady Medycyny Sądowej na zlecenie prokuratury. Możliwości analizy sądowo-medycznej zależą w dużej mierze od stanu szczątków poddanych oględzinom oraz od  ograniczonej dostępności danych medycznych dotyczących ofiar (np. opis stanu uzębienia). W drugiej części wykładu przedstawiono wyniki badań dotyczących sposobu przeprowadzania w Polsce egzekucji przez rozstrzelanie w latach 1944-1956, co również spotkało się z dużym zainteresowaniem ze strony słuchaczy.  Zaprezentowano przypadki egzekucji powszechnie wykonywanych poprzez strzał w tył głowy jaki i  nietypowych polegających na użyciu broni maszynowej. Pierwsze wykłady odbyły się na Akademii Policyjnej MSW w Tbilisi, gdzie słuchaczami była kadra wykładowców. Kolejne wykłady o tej samej tematyce zostały wygłoszone na Uniwersytecie Ilia (ISU) w Tbilisi i przeznaczone były dla wykładowców, studentów oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych, prowadzących poszukiwania nieznanych miejsc pochówków w Gruzji. Końcowym i bardzo interesującym etapem wymiany doświadczeń była wizyta w miejscowości Sartichala , gdzie jak wskazują badania archiwalne w latach 20-tych, na polu w sąsiedztwie ówczesnej siedziby CzeKa, stracono około 40 osób. Jak dotąd nie były jeszcze prowadzone tam prace poszukiwawcze, ale miejsce to będzie prawdopodobnie pierwszym, gdzie w Gruzji prowadzone będą terenowe prace sondażowe.

Uczestnicy delegacji mieli również okazję zapoznać się z gruzińską gościnnością, rozsmakować się w specjałach gruzińskiej kuchni i zwiedzić zabytki wschodniego regionu Gruzji – Kachetii. Poza podzieleniem się doświadczeniami z prac prowadzonych w Polsce, owocem wizyty w Gruzji było nawiązanie kontaktów z naukowcami z Uniwerystetu w Telavi, Akademii Policyjnej i Institute for Development of Freedom of Information,  będące obiecującym początkiem dalszej współpracy na płaszczyźnie zawodowej i  naukowej.

Opracował dr n.med.Łukasz Szleszkowski

Zdjęcia: M. Gelashvili, R. Leśkiewicz