Jak uniknąć raka?

Czy można zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór? Jaką rolę odgrywają badania profilaktyczne i wczesna diagnostyka? Podczas konferencji InfluenceMed, zorganizowanej przez Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, eksperci z zakresu onkologii klinicznej, chirurgii onkologicznej i gastroenterologii dyskutowali o skutecznych sposobach zapobiegania nowotworom oraz o przełomie, jaki przyniosły immunoterapia i terapie celowane.

Profilaktyka w centrum uwagi

Uczestnicy panelu zgodnie podkreślali, że skuteczna walka z nowotworami zaczyna się na długo przed postawieniem diagnozy.
– Profilaktyka w onkologii jest niezwykle ważna – przypomniała Izabela Dębicka, pełnomocniczka rektora UMW oraz dyrektora USK ds. onkologii, wskazując, że profilaktyka ma dwa wymiary: pierwotny – działania zmniejszające ryzyko zachorowania i wtórny – badania przesiewowe, pozwalające wykryć nowotwór wcześnie.
W trakcie panelu zwrócono uwagę, że ponad 60% Polaków nie korzysta z badań profilaktycznych. Choć kampanie profilaktyczne powtarzane są co roku, dane wciąż ukazują ten sam schemat: wielu Polaków nie bada się regularnie, część osób nie wie, że badania są refundowane, a jeszcze inna grupa odkłada je na później. Tymczasem eksperci mówili wprost: wczesne wykrycie zmienia wszystko – zarówno w rokowaniu, jak i w samym przebiegu leczenia.
– Jeżeli nowotwór zostanie wykryty we wczesnym stadium, w około 95 procentach przypadków jest wyleczalny – zaznaczyła Izabela Dębicka.

Co możemy zrobić już dziś

Najbardziej dostępne i jednocześnie najbardziej skuteczne są badania przesiewowe finansowane przez NFZ.

Mammografia pozostaje kluczowym badaniem w profilaktyce raka piersi. Program badań profilaktycznych obejmuje kobiety w wieku 45-74 lat, badanie wykonywane jest co dwa lata i można zgłosić się na nie bez skierowania. Ale problemem jest niskie zainteresowanie – zgłaszalność na mammografię w niektórych częściach Polski wynosi czasem jedynie 8% (więcej, około 30% kobiet bada się we Wrocławiu).
W dyskusji przywołano także konkretne dane o skuteczności screeningu: w grupie kobiet regularnie wykonujących badania przesiewowe ryzyko zgonu z powodu raka piersi spada o 25-30%.

Cytologia i profilaktyka raka szyjki macicy również wciąż przegrywają z brakiem nawyku badania się. W trakcie panelu wskazano, że zgłaszalność na badania w profilaktyce raka szyjki macicy wynosi około 13%, co pokazuje, jak dużo jest do poprawy. W dyskusji pojawił się też temat rosnącej roli testów HPV. Podkreślano też fakt, że szczepienia przeciw HPV pozostają najskuteczniejszym narzędziem zapobiegania temu nowotworowi.
– Nic nie zastąpi szczepienia przeciw HPV. Są kraje, w których dzięki szczepieniom i badaniom przesiewowym rak szyjki macicy przestaje być problemem zdrowia publicznego – podkreślała Izabela Dębicka.

Jelito grube i żołądek: badania, których boimy się niepotrzebnie

W obszarze gastroenterologii eksperci zwracali uwagę na dwa ważne kierunki profilaktyki.

Pierwszy to kolonoskopia, czyli badanie, które realnie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, bo pozwala wykrywać i usuwać zmiany, zanim rozwiną się w nowotwór. Podkreślono, że kolonoskopia wykonywana między 50. a 65. rokiem życia istotnie zmniejsza ryzyko zachorowania, niestety w Polsce na badanie zgłasza się jedynie około 20% osób.
– Badanie wykonywane jest w znieczuleniu i nie musi boleć – przypomniała dr hab. Katarzyna Neubauer, prof. UMW, prodziekan wydziału lekarskiego i kierownik Katedry i Kliniki Gastroenterologii, Hepatologii i Chorób Wewnętrznych.
W panelu doprecyzowano także zasady kwalifikacji do badań przesiewowych w ramach programu badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. Kolonoskopia w tym programie jest przeznaczona dla osób zdrowych o przeciętnym ryzyku zachorowania: standardowo w wieku 50-65 lat oraz 40-49 lat w przypadku osób, które mają krewnego pierwszego stopnia chorującego na raka jelita grubego.

Drugim ważnym kierunkiem jest profilaktyka raka żołądka, gdzie coraz więcej mówi się o zakażeniu Helicobacter pylori. To przykład podejścia, w którym zamiast czekać na objawy, identyfikuje się czynnik ryzyka i eliminuje go wcześnie.

Dezinformacja groźniejsza niż się wydaje

W rozmowie mocno wybrzmiał temat mitów, które szerzone w Internecie potrafią skutecznie zniechęcić do badania. Najczęściej powracają dwie narracje: że „mammografia szkodzi” oraz że „biopsja rozsiewa raka”. 
– Biopsja nie wywołuje choroby – ona ją rozpoznaje – podkreślał Kamil Karpowicz, specjalista w dziedzinie onkologii klinicznej.
Ten wątek łączy się z szerszym problemem: spadkiem zaufania do medycyny i chaosem informacyjnym, w którym rzetelna wiedza miesza się z pseudoporadami, reklamą i treściami tworzonymi wyłącznie dla zasięgów.

Jakie objawy powinny zapalić lampkę ostrzegawczą

Badania przesiewowe są najlepszym rozwiązaniem, ale jeśli ich nie robimy – musimy reagować na sygnały organizmu. Paneliści zwracali uwagę na prostą zasadę: niepokoić powinny nowe objawy, które utrzymują się tygodniami i nie mijają mimo prób leczenia.
– Każdy objaw, który trwa dłużej niż kilka tygodni, powinien skłaniać do refleksji i wizyty u lekarza – mówił prof. dr hab. Dawid Murawa, specjalista w dziedzinie chirurgii onkologicznej (Uniwersytet Zielonogórski).

Chirurgia onkologiczna w nowoczesnym leczeniu

Moment rozpoznania choroby ma kluczowe znaczenie dla dalszego leczenia i rokowania. Eksperci podkreślali, że im mniejszy guz i im wcześniej wykryta choroba, tym większa szansa na leczenie mniej obciążające, krótsze i skuteczniejsze. Każdy centymetr wielkości guza pierwotnego zmniejsza szansę na wyleczenie i zwiększa ryzyko przerzutów.
Chirurgia pozostaje jednym z fundamentów leczenia nowotworów, jednak jej rola uległa istotnej zmianie – coraz częściej jest elementem leczenia skojarzonego, planowanego etapowo.
– Albo wykonujemy zabieg w pełni radykalny, albo łączymy chirurgię z leczeniem systemowym. Samo usunięcie fragmentu guza nie jest dziś celem terapii – podkreślał prof. Dawid Murawa.
Rozwój technik laparoskopowych i robotycznych umożliwia leczenie pacjentów z bardziej zaawansowaną chorobą, przy jednoczesnym zwiększeniu bezpieczeństwa zabiegów.

Immunoterapia i terapie celowane – przełom w onkologii

Jednym z najważniejszych tematów panelu był dynamiczny rozwój leczenia systemowego. Immunoterapia i terapie celowane zmieniły sposób myślenia o leczeniu nowotworów.
– Chemioterapia przestała być jedynym narzędziem leczenia systemowego. Dziś coraz częściej najpierw analizujemy biologię nowotworu, a dopiero potem dobieramy terapię – zaznaczyła Izabela Dębicka.
Terapie celowane umożliwiają leczenie szyte na miarę, dobrane indywidualnie, oparte na diagnostyce molekularnej. Immunoterapia natomiast aktywuje układ odpornościowy pacjenta do walki z chorobą. Eksperci podkreślali, że nie jest to cudowny lek na raka, ale metoda, która w wielu nowotworach zmieniła rokowanie i wydłużyła życie pacjentów. W agresywnych podtypach nowotworów, takich jak potrójnie ujemny rak piersi, immunoterapia stała się standardem postępowania.
Nowoczesna onkologia opiera się na pracy zespołowej. Kluczowe decyzje terapeutyczne zapadają podczas konsyliów wielodyscyplinarnych, gdzie specjaliści różnych dziedzin planują leczenie dla konkretnego pacjenta.
Dzięki postępowi medycyny wiele nowotworów można dziś traktować jak choroby przewlekłe – kontrolowane przez lata, przy zachowaniu dobrej jakości życia.

Profilaktyka = sprawczość

Podsumowując: wiele zależy od systemu, ale równie dużo od naszych decyzji – czy wykonujemy badania, czy ulegamy mitom z Internetu, czy reagujemy, gdy organizm daje sygnały. Dlatego nie odkładajmy badań na później – róbmy je. W profilaktyce chodzi o to, by badać się regularnie.
 

Debatę prowadziła dr Jolanta Grzebieluch (UMW, Katedra Zdrowia Publicznego).
Paneliści:
• Izabela Dębicka – Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, pełnomocniczka rektora UMW oraz dyrektora USK ds. onkologii,
• Kamil Karpowicz – specjalista w dziedzinie onkologii klinicznej,
• prof. dr hab. Dawid Murawa – Uniwersytet Zielonogórski, specjalista w dziedzinie chirurgii onkologicznej,
• dr hab. Katarzyna Neubauer, prof. UMW – prodziekan Wydziału Lekarskiego, kierownik Katedry i Kliniki Gastroenterologii, Hepatologii i Chorób Wewnętrznych UMW.

Fot.: Krzysztof Ćwik, www.freepik.com