Policzyć śmierć

Jak ocenić śmiertelność w krajach, w których tylko nieliczni mają dostęp do opieki zdrowotnej, a rejestry zgonów nie są prowadzone? Uzyskanie wiarygodnych danych na temat liczby zgonów w biedniejszych krajach to zadanie, jakiego podjął się międzynarodowy zespół ekspertów, działający przy WHO. Pracuje w nim także naukowiec UMW – dr Andrzej Jarynowski.

W czwartek, 30 października, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu gościć będzie wybitnego specjalistę zdrowia publicznego w Ghanie oraz współpracownika WHO Pandemic Hub. Dr Jonathan Mawutor Gmanyami na zaproszenie Wydziału Nauk o Zdrowiu UMW wygłosi wykład na temat metod ustalania rzeczywistej liczby zgonów tam, gdzie zawodzą oficjalne źródła informacji. Ekspert WHO od lat współpracuje z dr. Andrzejem Jarynowskim z Zakładu Innowacji w Ochronie Zdrowia WNoZ.

– Jako zespół zajmujemy się mierzeniem tego, czego często nie widać w oficjalnych statystykach – mówi dr Andrzej Jarynowski. – Jednym z przykładów jest wymiar zgonów nadmiarowych spowodowanych pandemią COVID-19 w krajach Globalnego Południa, gdzie rejestry są niepełne lub w ogóle nie istnieją. W takich krajach, jak np. Ghana, zaledwie 20 proc. ludności ma szansę na hospitalizację. Nie ma tam także powszechnych rejestrów zgonów, w związku z czym dane na temat śmiertelności podczas pandemii nie miały wiele wspólnego z rzeczywistością. Naszym celem jest lepsze przygotowanie się na kolejne pandemie – tak, aby szybciej wykrywać fale zachorowań, trafniej planować zasoby i wcześniej uruchamiać działania pomocowe.

Jak policzyć zgony, gdy nie można polegać na standardowych źródłach, takich jak dokumentacja szpitalna, rejestry zgonów czy spisy powszechne? Badacze posługują się niekonwencjonalnymi metodami, a ich praca przypomina kryminalne śledztwo. Analizują sieci społecznościowe, w której śledzą nekrologi, wzmianki o zgonach i żałobie, by wychwycić nagłe skoki w czasie i przestrzeni. Przedmiotem badań są także obrazy satelitarne cmentarzy, pozwalające liczyć przyrost nowych kwater i szacować dynamikę pochówków. Naukowcy ruszają też w teren, by osobiście przeprowadzać wywiady w ośrodkach badań klinicznych i punktach nadzoru epidemiologicznego. Pytają o liczbę zgonów w rodzinach rok do roku, by uchwycić nietypowe wzrosty.

– Połączenie tych ścieżek w modelu statystycznym pozwala uzyskać wiarygodny obraz śmiertelności tam, gdzie standardowa demografia nie sięga – wyjaśnia naukowiec UMW. – Dzięki tym badaniom udało się nam ustalić np. fakt, że kraje Globalnego Południa zostały bardziej dotknięte przez pandemię COVID-19 w 2021 r. Pandemia COVID-19 pokazała, jak ważne jest modelowanie przebiegu chorób dla decyzji w zdrowiu publicznym. Jednocześnie niekonwencjonalne metody ustalania prawdy o zgonach znajdują zastosowanie nie tylko w związku z problematyką epidemiologiczną. Obecnie uczestniczę w analizie oceny rzeczywistych strat wojennych czy występowania ognisk zakażeń wśród żołnierzy rosyjskich, realizowanej na potrzeby obronne RP. W tej kwestii także nie można opierać się wyłącznie na oficjalnych statystykach. 

Dr Andrzej Jarynowski ma za sobą dwie misje edukacyjno-medyczne w Ghanie, a Jonathan Gmanyami regularnie przyjeżdża do Europy – był stypendystą programu G-WAC, a obecnie jest gościem w WHO Pandemic Hub. Razem z naukowcem UMW łączą dane niestandardowe z klasycznym nadzorem epidemiologicznym i polityką zdrowotną, a także prowadzą szereg innych projektów dotyczących modelowania chorób tropikalnych (takich jak mpox czy malaria), ukąszeń przez węże, zastosowań telemedycyny oraz zaawansowanych technik sztucznej inteligencji – wszystko po to, by wzmocnić globalną odporność na przyszłe pandemie.

Jonathan Mawutor Gmanyami 30 października wygłosi wykład otwarty na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu pt. "WHO Pandemic Hub i Kumasi Centre for Collaborative Research in Tropical Medicine: nauka, dane i ludzie w służbie globalnej odporności na przyszłe pandemie". Organizator wydarzenia – Wydział Nauk o Zdrowiu UMW zaprasza o godz. 12.00, ul. Chałubińskiego 3, sala 1.25 (1 piętro). Wstęp wolny.

Wykładowca: Jonathan Mawutor Gmanyami jest uznanym specjalistą zdrowia publicznego w Ghanie oraz współpracownikiem WHO Pandemic Hub. W 2025 roku złożył doktorat poświęcony zgonom nadmiarowym podczas pandemii COVID-19 w krajach o niskich i średnich dochodach. Jego dorobek obejmuje badania nad odpornością systemów zdrowotnych, nadzorem epidemiologicznym i zastosowaniem sztucznej inteligencji w biosurveillance, co czyni go jednym z wiodących młodych naukowców w dziedzinie globalnego zdrowia w Afryce Subsaharyjskiej. 

Fot. Archiwum prywatne