Stypendia dla młodych badaczy z UMW

Dawid Przystupski i Wojciech Szlasa z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu zostali nagrodzeni rocznym stypendium przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej (FNP). Stypendia przyznano im w ramach konkursu w programie START, w którym już od ponad 30 lat  wyłaniani są wybitni przedstawiciele młodego pokolenia badaczy.  Obaj laureaci zostali nagrodzeni w dziedzinie medycyny przedklinicznej.

Dawid Przystupski z Katedry i Kliniki Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej UMW za swój największy sukces uważa pierwsze w Polsce badania astrobiologiczne nad zachowaniem ludzkich komórek nowotworowych w środowisku naturalnej grawitacji.

Początki jego działalności naukowej sięgają 2017 roku, kiedy dzięki wykorzystaniu specjalnych balonów meteorologicznych kilkukrotnie wysłał próbki biologiczne do stratosfery na wysokość ok. 35 km nad powierzchnię Ziemi. Użycie stratosfery jako modelu środowiska subkosmicznego pozwoliło wykazać, że w obecności wysokich dawek radiacji antyoksydanty są w stanie chronić komórki zdrowe przy jednoczesnym niszczeniu komórek nowotworowych. Ze względu na selektywne działanie badanych substancji, mogą one znaleźć potencjalne zastosowanie w ukierunkowanej terapii nowotworowej, jak również w opracowaniu ochrony materiału biologicznego w transporcie kosmicznym.

– Choć bujanie w obłokach ma swój urok, to grawitacja jest siłą, której nie sposób się oprzeć. Dlatego też, w ramach projektu ARES (Astrobiology Related Experiments and Simulations), postanowiłem kompleksowo zbadać odpowiedź komórek nowotworowych, poddanych pełnemu spektrum nienaturalnej grawitacji, począwszy od stymulowanych warunków nieważkości, kończąc na sile ciążenia dwudziestokrotnie wyższej niż ta, którą odczuwamy na co dzień – hipergrawitacji. Przeprowadzone badania, przy wsparciu Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) pozwoliły udowodnić, że komórki nowotworowe w środowisku zmienionej grawitacji stają się bardziej wrażliwe na leki cytostatyczne, co przekłada się na ich zwiększoną śmiertelność. Z tego powodu wierzę, że otrzymane wyniki przyczynia się do większego zrozumienia mechanizmów oporności wielolekowej nowotworów oraz w przyszłości ułatwią opracowanie innowacyjnych terapii w onkologii – mówi Dawid Przystupski.

Doświadczenie Przystupskiego we współpracy z ESA oraz aktywność na arenie międzynarodowej w dziedzinie astrobiologii, w 2022 roku doprowadziły do umieszczenia na orbicie okołoziemskiej pierwszego polskiego astrobiologicznego nanosatelity w ramach projektu NCBiR.

Wojciech Szlasa z Katedry i Zakładu Biologii Molekularnej i Komórkowej UMW w swoich badaniach nad efektami nanosekundowych impulsów elektrycznych na komórki, jako pierwszy na świecie, odkrył mechanizm w którym pole elektryczne poniżej progu elektroporacji powoduje egzocytozę z jednoczesnym wydzieleniem białek związanych z nowotworzeniem z błony komórkowej nowotworu.

– W moich badaniach wykazałem zmiany w ekspresji błonowej białek oporności wielolekowej, co skutkowało w zwiększonej wrażliwości komórek nowotworowych na działanie chemioterapeutyków – opowiada Wojciech Szlasa. - Dodatkowo, w innym badaniu skupiłem się na zamianie ekspresji białek specyficznych dla czerniaka, gdzie wykazałem zwiększenie ekspresji pozytywnego markera progrostycznego. Ponadto brałem udział w projekcie mającym na celu scharakteryzowanie efektów pola elektrycznego na ekspresję białek z grupy inhibitorów immunologicznego punktu kontrolnego – dodaje.

Według Wojciecha Szlasy badania są o tyle innowacyjne, że mimo, iż coraz więcej technik badawczych i medycznych wykorzystuje nanosekundowe impulsy elektryczne, to w większości przypadków mowa tu o wysokim i cytotoksycznym polu. Z kolei jego impulsy podprogowe z jednej strony działają korzystnie na wrażliwość nowotworu na chemioterapię i na ilość celu / targetu dla immunoterapii.

– Jedna z moich prac dotycząca wpływu pola elektrycznego na wydzielanie białek oporności wielolekowej z komórek raka trzustki trafiła na listę "Cancer Top 100 of 2023" w Scientific Reports – podsumowuje Wojciech Szlasa.

Program START Fundacji na rzecz Nauki Polskiej jest najstarszym w Polsce programem stypendialnym dla najlepszych młodych naukowców reprezentujących wszystkie dziedziny nauki. Jego celem jest wspieranie wybitnych młodych uczonych i zachęcanie ich do dalszego rozwoju naukowego. Laureaci i laureatki programu START w edycji 2025 otrzymają roczne stypendium w wysokości 30 tys. zł. Łączna kwota przeznaczona przez FNP na stypendia w 33 konkursie w programie START to ponad 3 mln zł.

Do tegorocznego konkursu zgłoszono 725 wniosków. Laureaci i laureatki programu START zostali wybrani w drodze wieloetapowego konkursu, w którym oceniano jakość ich dotychczasowego dorobku naukowego. 32 proc. wszystkich nagrodzonych posiada stopień doktora (w Polsce średni wiek uzyskiwania doktoratu wynosi około 35 lat).