Biobank - O biobankowaniu

O biobankowaniu

Pośród wielu zadań stawianych biobankom, jednym z najważniejszych jest zabezpieczenie i zarządzanie kolekcjami materiału biologicznego i danych charakteryzujących się wysoką jakością. Biobank to nie tylko miejsce przechowywania - to przede wszystkim instytucja tworząca, inicjująca i wspierająca naukę najwyższych standardów. Działa ona w oparciu o międzynarodowe wytyczne i standardy ze szczególnym zachowaniem obowiązującego prawa, a przede wszystkim wolności i praw pacjentów/dawców.

Biobanki zapewniają jakość materiału biologicznego w różnych fazach postępowania, w tym już od fazy przedanalitycznej, tj. od samego pobrania, poprzez transport, preparatykę, przeprowadzone analizy/testy/badania, przechowywanie krótko- lub długoterminowe po dystrybucję materiału.

Jednym z głównych celów biobankowania jest zgromadzenie w jednym miejscu reprezentatywnej puli materiału biologicznego i danych w odniesieniu do danej cechy, tj. określonej populacji lub rzadkiej jednostki chorobowej. Niejednokrotnie zespoły badawcze na wstępnym etapie przeprowadzanych projektów napotykają problem ze znalezieniem odpowiedniej ilości interesującego materiału biologicznego - co może być związane z rzadkością występowania określonej choroby. Na przeciw temu problemowi wychodzą biobanki. Gromadzą niezwykle cenny materiał - niejednokrotnie z różnych źródeł, zabezpieczają go w odpowiedni sposób, a następnie samodzielnie wykorzystują lub przekazują do celów badawczych - co stanowi ich wkład do projektów naukowo-badawczych przeprowadzanych we współpracy z różnymi instytucjami.

Jak wspomniano wcześniej niezwykle istotną kwestią jest odpowiednie zabezpieczenie powierzonych Biobankom kolekcji. W tym celu instytucje stosują szereg narzędzi pozwalających na uniknięcie niepożądanych zdarzeń - takich jak rozmrożenie materiału biologicznego, zagubienie, kradzież, błędne oznakowanie. Urządzenia chłodnicze lub mroźnicze są podłączone do zasilania awaryjnego, posiadają systemy podtrzymujące temperaturę np. poprzez dozowanie par ciekłego azotu lub sprężonego dwutlenku węgla, a przede wszystkim są regularnie konserwowane, monitorowane poprzez ich wpięcie do systemu zdalnego powiadamiania o nieprawidłowych warunkach pracy. Wdrożenie procedur awaryjnych pozwala natomiast na szybką i sprawną reakcję, z której przeprowadzane są udokumentowane zapisy.

Ogromną rolę w zapewnieniu jakości procesów zachodzących w biobanku stanowią wdrożone procedury i instrukcje, przeszkolony personel, przeprowadzone zapisy z procesów, które nie tylko stanowią dane do analizy wskaźników danego procesu, ale przede wszystkim nierozerwalnie łączą się z materiałem biologicznym, jego jakością, jak również jakością danych związanych z materiałem biologicznym.

Jakość procesów, a tym samym jakość materiału biologicznego i związanych z nim danych, jest kluczowa dla efektywności i rzetelności projektów naukowo-badawczych. Są to dane wejściowe stanowiące o jakości publikacji, odtwarzalności procedur (w tym samej procedury badawczej), zastosowaniu nowych leków, terapii, schematów diagnostycznych, itd. Analogicznie: brak jakości na tym etapie wpływał będzie na próbę implementacji błędnych procedur, co skutkowało będzie np. zagrożeniem życia i zdrowia pacjentów, nieefektywnym wydatkowaniem publicznych finansów, brakiem zainteresowania instytucji komercyjnych do inwestowania w obszar B+R.

W Europie rola biobanków w rozwoju badań biomedycznych została doceniona już wiele lat temu, dlatego kraje Unii Europejskiej rozpoczęły działania na rzecz rozwoju tego typu infrastruktur.

Jednym z najważniejszych kroków było podjęcie decyzji o utworzeniu organizacji BBMRI-ERIC (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure- European Research Infrastructure Consortium).

Każdy kraj członkowski z terenu Unii Europejskiej może zadeklarować uczestnictwo w organizacji BBMRI-ERIC na dwóch płaszczyznach pełnoprawnego członka lub obserwatora. Polska jest członkiem BBMRI-ERIC od 2016 roku.

Korzyści z uczestnictwa w strukturze BBMRI-ERIC:

  • harmonizacja procedur dotyczących pobierania materiału biologicznego, jego przechowywania i udostępniania innym podmiotom;

  • realizacja wspólnych projektów badawczych w ramach konsorcjów, w oparciu o jednostki akademickie i jednostki naukowo-badawcze, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym (np. współpraca z przemysłem farmaceutycznym);

  • nawiązanie współpracy z innymi biobankami zrzeszonymi w BBMRI-ERIC, dostęp do większej ilości materiału biologicznego, poprzez korzystanie z największej na świecie bazy biobankowanych próbek – BBMRI-ERIC Directory.

Dzięki platformie BBMRI-ERIC Directory kolekcje materiału biologicznego, lub samych danych, dotychczas ukrytych i znanych tylko właścicielom, stają się widoczne dla krajowych i zagranicznych zespołów badawczych. Jest to niezwykle silny motor napędowy służący nawiązywaniu współpracy wieloośrodkowej między zespołami naukowymi i klinicznymi z terenu całej Europy. Wynikiem powyższego poszerzone zostają horyzonty krajowych jednostek naukowych i akademickich - poprzez uwolnienie dostępu do zasobów setek biobanków, z terenu całego kontynentu.