Nauka nie jest sprintem

Poprosiliśmy naukowców UMW, którzy znaleźli się w najnowszej edycji rankingu World’s Top 2% Scientists, o wypełnienie krótkiego kwestionariusza dotyczącego głównych obszarów badawczych i osiągnięć naukowych. Wszyscy otrzymali taki sam zestaw pytań. Przedstawiamy badaczy z kategorii osiągnięć roku 2024.

Prof. Mieszko Więckiewicz

1. Funkcja pełniona na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu

Jestem Kierownikiem Katedry i Zakładu Stomatologii Doświadczalnej UMW oraz redaktorem naczelnym stomatologiczno-medycznego czasopisma naukowego Dental and Medical Problems.

2. Główne obszary zainteresowań badawczych

Moje zainteresowania naukowe to:

- Rozpowszechnienie, diagnostyka i leczenie chorób stawów skroniowo-żuchwowych, mięśni żucia oraz bólu jamy ustnej i twarzy.

- Zaburzenia snu manifestujące się w zakresie części twarzowej czaszki tj. bruksizm i bezdech senny.

- Związki zaburzeń skroniowo-żuchwowych, bruksizmu, bólu jamy ustnej i twarzy z chorobami ogólnoustrojowymi.

- Globalna i regionalna epidemiologia różnych chorób.

- Właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne nowoczesnych biomateriałów mających zastosowanie w rehabilitacji układu stomatognatycznego.

3. Dlaczego akurat ta dziedzina nauki stała się dla Pana najważniejsza?

Moje zainteresowania naukowe są szerokie, ponieważ naukowo poruszam się na granicy stomatologii i medycyny. Natomiast aktualnie dla mnie najważniejszą kwestią jest badanie dwukierunkowych zależności między zaburzeniami skroniowo-żuchwowych, bruksizmem, różnymi bólami jamy ustnej i twarzy a chorobami ogólnoustrojowymi. W najnowszych projektach, które prowadzę, szczególną uwagę zwracam na ocenę związków między intensywnością objawów, a wybranymi biomarkerami u pacjentek i pacjentów, u których stwierdzamy współwystępowanie różnych chorób i/lub zaburzeń. Od ponad 10 lat wiadomo, że zaburzenia i choroby, którymi się zajmuję powstają w modelu biopsychospołecznym, dlatego moje badania muszą być wieloaspektowe i dotyczyć różnych dziedzin medycyny. Chciałbym podkreślić, że nie unikam również badań in vitro oraz klinicznej oceny skuteczności i bezpieczeństwa nowych metod terapeutycznych mających zastosowanie w mojej specjalności.

4. Które ze swoich osiągnięć uważa Pan za najbardziej przełomowe lub inspirujące?

Myślę, że warto wspomnieć o trzech odkryciach i  jednym osiągnięciu, ponieważ nie potrafię wskazać, które z nich jest ważniejsze od pozostałych:

I. Wieckiewicz M, Wolf E, Richter G, Meissner H, Boening K. New Concept of Polymethyl Methacrylate (PMMA) and Polyethylene Terephthalate (PET) Surface Coating by Chitosan. Polymers (Basel). 2016 Apr 7;8(4):132. doi: 10.3390/polym8040132.

Badanie to jest ważne, ponieważ pierwszy raz opisano w nim technikę połączenia biokompatybilnego materiału (żelu chitosanowego) z popularnymi tworzywami używanymi w protetyce stomatologicznej (PMMA, PET). Pokrycie tych polimerów powłoką chitosanową ma zastosowanie np. w leczeniu zapalenia błony śluzowej jamy ustnej wśród użytkowników ruchomych protez dentystycznych, pokrywaniu płytek po zabiegach chirurgicznych jamy ustnej czy jako nośnik leków. Projekt ten realizowałem razem z koleżankami i kolegami z Niemiec i zakończył się on sporym sukcesem.

II. Wieckiewicz M, Bogunia-Kubik K, Mazur G, Danel D, Smardz J, Wojakowska A, Poreba R, Dratwa M, Chaszczewska-Markowska M, Winocur E, Emodi-Perlman A, Martynowicz H. Genetic basis of sleep bruxism and sleep apnea-response to a medical puzzle. Sci Rep. 2020 May 4;10(1):7497. doi: 10.1038/s41598-020-64615-y.

To odkrycie można uznać za przełomowe, ponieważ było to pierwsze badania z wykorzystaniem polisomnografii u osób z bruksizmem sennym, które oceniało aspekty genetyczne w tej grupie i udowodniło, że bruksizm senny może mieć podłoże genetyczne. Dla praktyki stomatologicznej i medycznej oznacza to, że bruksizm w czasie snu nie jest już tylko zaburzeniem mechaniczno-behawioralnym, ale może mieć podłoże biologiczne na poziomie genetycznym i silnie wiąże się ze szlakami serotoninergicznymi i dopaminergicznymi –  co w skali globalnej zmieniło podejście do jego oceny i leczenia.

III. Smardz J, Martynowicz H, Dratwa-Kuzmin M, Wojakowska A, Gac P, Bogunia-Kubik K, Wieckiewicz M. The importance of dopamine levels and single-nucleotide polymorphism within COMT, DRD1 and DRD2 genes in obstructive sleep apnoea. Ann Med. 2025 Dec;57(1):2548386. doi: 10.1080/07853890.2025.2548386.

Ten projekt zmienił podejście do obturacyjnego bezdechu sennego (OBS) ponieważ udowodnił, że aspekty neurobiologiczne i genetyczne, a nie tylko mechaniczne, są istotne w etiopatogenezie OBS.  Poszerzyło to nasze rozumienie OBS jako choroby wieloczynnikowej i znacząco może się przyczynić do wprowadzenia innowacyjnych metod diagnostyczno-terapeutycznych tej choroby.

IV. Przełomowym osiągnięciem było uzyskanie w dniu 28.06.2023 r. wskaźnika Impact Factor nadawanego przez Clarivate Analytics przez czasopismo naukowe Dental and Medical Problems, którego jestem redaktorem naczelnym. Jednocześnie periodyk został pierwszym w Polsce i Europie Wschodniej czasopismem naukowym o profilu stomatologiczno-medycznym, który posiada ten prestiżowy wskaźnik (do tej pory jest jedynym).

Kończąc odpowiedź na to pytanie pragnę podkreślić, że bez wspaniałych ludzi, z którymi pracuję, to wszystko nie byłoby możliwe i za to chcę im serdecznie podziękować.

5. Które odkrycie, idea lub publikacja innego badacza szczególnie wpłynęły na Pana sposób myślenia o nauce?

Dla mnie taką przełomową publikacją było opublikowanie usystematyzowanych międzynarodowych kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń skroniowo-żuchwowych, co diametralnie zmieniło moje podejście diagnostyczno-terapeutyczne (Schiffman E, et al; International RDC/TMD Consortium Network, International association for Dental Research; Orofacial Pain Special Interest Group, International Association for the Study of Pain. Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network* and Orofacial Pain Special Interest Group†. J Oral Facial Pain Headache. 2014 Winter;28(1):6-27. doi: 10.11607/jop.1151). Warto podkreślić, że publikacja ta była już cytowana ponad 5 tys. razy.

6. Jak Pana badania mogą wpływać na życie codzienne ludzi albo rozwój technologii/społeczeństwa?

Moje badania nad genetycznymi i neurobiologicznymi mechanizmami bruksizmu oraz obturacyjnego bezdechu sennego pozwalają lepiej zrozumieć, dlaczego u części pacjentów zaburzenia te rozwijają się mimo braku klasycznych czynników ryzyka. Identyfikacja kluczowych wariantów genetycznych oraz roli neuroprzekaźników (dopaminy i serotoniny) otwiera drogę do wcześniejszej diagnostyki, spersonalizowanego leczenia oraz medycyny precyzyjnej w leczeniu tych zaburzeń. Badania nad zaburzeniami skroniowo-żuchwowymi oraz bólem jamy ustnej i twarzy są istotne, ponieważ dotyczą jednych z najczęstszych i najbardziej niedodiagnozowanych problemów w stomatologii i medycynie bólu. Dzięki analizie związków z chorobami ogólnoustrojowymi i mechanizmów neurobiologicznych, molekularnych oraz behawioralnych pozwalają lepiej zrozumieć, dlaczego u części pacjentów rozwija się przewlekły ból, sensytyzacja, sztywność mięśni żucia czy dysfunkcja stawów skroniowo-żuchwowych. Dodatkowo prace nad nowatorskimi biomateriałami, takimi jak powłoki chitosanowe na polimerach, przyczyniają się do rozwoju innowacyjnych metod terapeutycznych. Łącznie moje projekty realnie poprawiają jakość życia pacjentów, wspierają rozwój nowych technologii medycznych i poszerzają wiedzę kliniczną na temat złożonych zaburzeń i chorób.

7. Gdyby miał Pan nieograniczone zasoby i zespół, jakie badanie lub projekt chciałby Pan zrealizować?

Chciałbym znaleźć skuteczną metodę całkowitej eliminacji przewlekłego bólu, wynikającego z chorób autoimmunologicznych i neurologicznych w zakresie głowy oraz szyi, żeby przywrócić moim pacjentkom oraz pacjentom normalne życie. Czasami skala ich cierpienia jest tak ogromna, że nie są w stanie funkcjonować – ani oni, ani ich rodziny. Dopóki nie pracuje się na co dzień z tą grupą chorych, nawet trudno jest to sobie wyobrazić.

8. Jedna rada dla młodych osób, które myślą o karierze naukowej.

Jeśli myślisz o karierze naukowej, pozwól, by ciekawość była Twoim kompasem, a cierpliwość Twoim oddechem. Nauka nie jest sprintem, lecz wędrówką przez krainy, których granice rozszerzają się z każdym pytaniem i każdym odkryciem. Idź więc śmiało –  nawet jeśli droga bywa trudna, cicha i samotna – bo każdy mały krok, każdy eksperyment, tworzy przyszłość, która realnie może uczynić ten świat lepszym.