Pielęgnujcie ciekawość i odwagę

Poprosiliśmy naukowców UMW, którzy znaleźli się w najnowszej edycji rankingu World’s Top 2% Scientists, o wypełnienie krótkiego kwestionariusza dotyczącego głównych obszarów badawczych i osiągnięć naukowych. Wszyscy otrzymali taki sam zestaw pytań. Przedstawiamy badaczy z kategorii osiągnięć roku 2024.

1.  Funkcja pełniona na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu

Kierownik Katedry i Kliniki Psychiatrii

2. Główne obszary zainteresowań badawczych

Moje główne obszary badawcze koncentrują się na zrozumieniu biologicznych i psychospołecznych uwarunkowań zaburzeń psychicznych, zwłaszcza schizofrenii i zaburzeń psychotycznych. Z jednej strony obejmują one analizę biomarkerów – takich jak mikroRNA, parametry zapalne, metaboliczne czy mikrobiom – oraz badań nad genetyką i epigenetyką, a z drugiej strony dotyczą wpływu czynników środowiskowych, w tym samotności, izolacji społecznej czy stresu. Szczególną uwagę poświęcam mechanizmom poznawczym i społecznemu poznaniu, które łączą doświadczenia środowiskowe z objawami psychotycznymi. Moim celem jest integracja tych wymiarów w spójne modele biopsychospołeczne, które mogą przełożyć się na wczesne wykrywanie ryzyka, personalizację leczenia i rozwój nowych strategii prewencji oraz terapii. Jestem jednocześnie pasjonatem zaawansowanych metod statystycznych (np. modele sieciowe, czy uczenie maszynowe), które nieustannie rozwijam, aby lepiej zrozumieć zależności w obrębie złożonych danych biologicznych, klinicznych i społecznych.

3. Dlaczego akurat ta dziedzina nauki stała się dla Pana najważniejsza?

Od początku mojej drogi naukowej fascynowało mnie, jak złożone i wzajemnie powiązane są biologiczne i społeczne uwarunkowania zdrowia psychicznego, a szczególnie zaburzeń ze spektrum schizofrenii. Właśnie w tym obszarze wyjątkowo silnie zaznacza się potrzeba interdyscyplinarnego podejścia – łączenia badań nad mechanizmami neurobiologicznymi, genetyką, markerami molekularnymi z analizą czynników psychospołecznych, takich jak stres, izolacja czy wsparcie społeczne. Ta dziedzina jest dla mnie najważniejsza, ponieważ daje możliwość nie tylko głębszego zrozumienia patogenezy, ale także przełożenia tej wiedzy na praktykę kliniczną – wczesną diagnostykę, prewencję oraz spersonalizowane strategie leczenia i wsparcia. Moją motywacją jest zarówno ciekawość poznawcza, jak i przekonanie, że badania nad schizofrenią i pokrewnymi zaburzeniami mogą realnie poprawiać życie pacjentów i zmniejszać obciążenie społeczne związane z tymi chorobami, które wciąż pozostawiają wiele pytań bez odpowiedzi.

4. Które ze swoich osiągnięć uważa Pan za najbardziej przełomowe lub inspirujące?

Za najbardziej przełomowe i inspirujące osiągnięcia uważam badania, w których udało się połączyć analizę biologicznych i psychospołecznych uwarunkowań zaburzeń psychotycznych – od markerów molekularnych, takich jak metylacja DNA, kompozycja mikrobiomu jelitowego czy parametry zapalne i metaboliczne, po czynniki środowiskowe, takie jak izolacja społeczna, samotność czy stres. Szczególnie ważne były dla mnie prace pokazujące, że mechanizmy biologiczne i doświadczenia środowiskowe wzajemnie się modulują, co rzuca nowe światło na heterogenność schizofrenii. Inspirujące okazały się także badania nad procesami poznawczymi łączącymi samotność, izolację i paranoję, ponieważ wskazują one potencjalne cele dla interwencji klinicznych. Właśnie ta możliwość integrowania wiedzy podstawowej z praktycznym przełożeniem na diagnostykę, prewencję i terapię sprawia, że traktuję te osiągnięcia jako najistotniejsze w moim dorobku.

5. Które odkrycie, idea lub publikacja innego badacza szczególnie wpłynęły na Pana sposób myślenia o nauce?

Ogromny wpływ na mój sposób myślenia o nauce wywarły badania dotyczące interakcji gen-środowisko w schizofrenii, zwłaszcza prace Avshaloma Caspiego i Terrie Moffitt, które pokazały, że podatność genetyczna może ujawniać się dopiero w określonym kontekście środowiskowym. Ważnym punktem odniesienia były też koncepcje dotyczące dysregulacji układu odpornościowego i procesów zapalnych w zaburzeniach psychotycznych i afektywnych – m.in. prace Michaela Berk’a czy Roberta Dantzera, które nadały nowy kierunek badaniom nad biomarkerami psychiatrycznymi. Z kolei inspiracją w wymiarze społecznym były badania Johna Cacioppo, twórcy ewolucyjno-poznawczej koncepcji samotności. Prace tego badacza uzmysłowiły mi jak ważne jest ewolucyjne i społeczne spojrzenie na mechanizmy patogenezy zaburzeń psychicznych. Uważam, że wciąż za mało, jako psychiatrzy, czerpiemy z nauk społecznych. Te idee nauczyły mnie, że prawdziwy postęp w psychiatrii wymaga łączenia różnych perspektyw – biologicznej, psychologicznej i społecznej – w jeden spójny model.

6. Jak pańskie badania mogą wpływać na życie codzienne ludzi albo rozwój technologii/społeczeństwa?

Moje badania nad biologicznymi i społecznymi uwarunkowaniami zaburzeń psychicznych, a szczególnie schizofrenii, mogą przyczynić się do poprawy jakości codziennego życia pacjentów poprzez lepszą diagnostykę wczesnych objawów, identyfikację biomarkerów pozwalających na szybsze i bardziej spersonalizowane leczenie oraz opracowanie interwencji uwzględniających zarówno czynniki biologiczne, jak i psychospołeczne, takie jak izolacja czy samotność. Wiedza o interakcji genów, procesów zapalnych i doświadczeń środowiskowych otwiera drogę do tworzenia nowych strategii prewencji i terapii, które nie ograniczają się tylko do farmakoterapii, lecz integrują wsparcie psychospołeczne i cyfrowe narzędzia monitorowania zdrowia. W szerszym wymiarze społecznym takie podejście może przyczynić się do zmniejszenia stygmatyzacji zaburzeń psychicznych, poprawy systemu opieki zdrowotnej i budowania nowoczesnych technologii wspierających wczesną diagnozę oraz personalizację leczenia psychiatrycznego.

7. Gdyby miał Pan  nieograniczone zasoby i zespół, jakie badanie lub projekt chciałby Pan zrealizować?

Gdybym dysponował nieograniczonymi zasobami i zespołem, chciałbym zrealizować wieloośrodkowy, longitudinalny projekt badawczy obejmujący kilkadziesiąt tysięcy osób z grup ryzyka oraz pacjentów z pierwszym epizodem psychozy, w którym równolegle zbierano by dane genetyczne, epigenetyczne, neuroobrazowe, immunologiczne, mikrobiomowe i cyfrowe (np. z aplikacji monitorujących sen, aktywność, interakcje społeczne). Dzięki temu można by stworzyć zintegrowany model predykcyjny schizofrenii i pokrewnych zaburzeń, identyfikujący indywidualne trajektorie ryzyka i potencjalne punkty interwencji. Projekt ten pozwoliłby nie tylko na opracowanie biomarkerów wczesnego wykrywania i personalizacji leczenia, ale także na testowanie hybrydowych interwencji łączących farmakoterapię, psychoterapię, wsparcie społeczne i rozwiązania cyfrowe. Ostatecznym celem byłoby przełamanie obecnych barier w psychiatrii – odejście od uniwersalnych kategorii diagnostycznych na rzecz spersonalizowanej medycyny psychiatrycznej, w której leczenie i profilaktyka są dostosowane do unikalnego profilu biologiczno-społecznego każdego pacjenta.

8. Jedna rada dla młodych osób, które myślą o karierze naukowej.

Moja rada dla młodych osób myślących o karierze naukowej to: pielęgnujcie ciekawość i odwagę zadawania trudnych pytań, uczcie się cierpliwości i wytrwałości, a jednocześnie rozwijajcie pewną „niewrażliwość” na odrzucenie, bo wnioski grantowe i publikacje często spotykają się z krytyką lub odmową. Warto traktować te doświadczenia jako naturalny element drogi naukowej, a nie osobistą porażkę. Kluczowe jest także poszukiwanie własnej niszy badawczej, otwartość na interdyscyplinarne spojrzenie i budowanie wokół siebie środowiska, które inspiruje i wspiera, bo sukces w nauce rodzi się z wytrwałości, współpracy i gotowości do ciągłego uczenia się.