Postanowienia, które mają sens. Self-care w chorobach przewlekłych

Co roku wraz z początkiem stycznia wracamy do znanego rytuału: spisywania postanowień. Obiecujemy sobie zdrowsze jedzenie, więcej ruchu i wreszcie to mityczne „zadbanie o siebie”. Rzeczywistość szybko jednak weryfikuje te plany — ponad 80% noworocznych postanowień upada w ciągu sześciu tygodni.

Dla osób żyjących z chorobami przewlekłymi self-care nie jest sezonowym wyzwaniem, ale codzienną koniecznością. I — jak pokazuje editorial opublikowany w Advances in Clinical and Experimental Medicine — procesem, który można świadomie projektować, rozwijać i skutecznie wspierać.

Dlaczego zwykłe postanowienia nie działają?

Noworoczne cele zwykle opierają się na przekonaniu, że kluczem jest silna wola i większa samodyscyplina. Tymczasem choroby przewlekłe wymagają zupełnie innego podejścia. W ujęciu naukowym self-care to złożony system zachowań, który:

• angażuje wiedzę i doświadczenie pacjenta,
• wymaga uważnej obserwacji własnego organizmu,
• opiera się na konsekwencji, a nie chwilowej motywacji,
• często jest procesem współdzielonym z opiekunem.

Badacze podkreślają, że skuteczna samoopieka składa się z trzech wzajemnie powiązanych elementów. Razem tworzą strukturę, która nie potrzebuje entuzjazmu — potrzebuje regularności.

1. Self-care maintenance — zadbaj zawczasu

   Codzienne nawyki, takie jak aktywność fizyczna, dieta, sen czy regularne przyjmowanie leków, stanowią fundament samoopieki. To rutyna, która pomaga utrzymać stabilność zdrowia.

2. Self-care monitoring — obserwuj, by rozumieć

   Monitorowanie objawów i sygnałów płynących z ciała, pomiary ciśnienia czy glikemii pozwalają lepiej rozumieć swój stan zdrowia.
   Jak podkreśla prof. Izabella Uchmanowicz: Największym wyzwaniem pozostaje monitorowanie objawów i ich właściwa interpretacja. Pacjenci często wiedzą, co powinni robić, ale nie mają pewności, kiedy dany sygnał wymaga reakcji.

3. Self-care management — miej plan na gorszy dzień

   Co zrobić, gdy pojawiają się objawy? Kiedy skontaktować się z lekarzem?
   To element, który daje poczucie bezpieczeństwa i pozwala działać zamiast reagować w panice.

Self-care w duecie

Coraz częściej samoopiekę analizuje się jako proces relacyjny. Pacjent i opiekun tworzą system naczyń połączonych — emocje i kondycja jednego wpływają na funkcjonowanie drugiego. Modele dyadyczne pokazują jasno, że:

• przeciążony opiekun gorzej wspiera pacjenta,
• nastroje przenoszą się między członkami duetu,
• skuteczność samoopieki zależy od jakości relacji.

Prof. Uchmanowicz zwraca uwagę: Sygnałem, że opiekun potrzebuje wsparcia, jest spadek jego dostępności emocjonalnej — zmęczenie, wycofanie, drażliwość. To moment, w którym zagrożona jest również samoopieka pacjenta.
Dlatego jednym z najprostszych i najskuteczniejszych narzędzi może być regularna, choćby cotygodniowa rozmowa: co działa, a co przestaje działać?

Nowe technologie

Autorzy editorialu podkreślają, że self-care wchodzi dziś w nową fazę. Technologie cyfrowe i sztuczna inteligencja coraz realniej odciążają pacjentów:

• aplikacje analizujące objawy i sygnalizujące potrzebę interwencji,
• zdalny monitoring parametrów życiowych,
• cyfrowi asystenci wspierający przyjmowanie leków, edukację i organizację dnia,
• teleinterwencje oraz VR wykorzystywane w rehabilitacji.

Jak zauważa prof. Uchmanowicz: Największy potencjał mają narzędzia, które łączą personalizację z codzienną użytecznością — takie, które realnie zdejmują z pacjenta ciężar interpretacji objawów.

Polski kontekst

Mimo rosnącej świadomości, pacjenci w Polsce nadal mierzą się z podobnymi barierami:

• niewystarczającą edukacją zdrowotną,
• fragmentacją systemu i brakiem koordynacji opieki,
• kulturową niechęcią do proszenia o pomoc,
• przekonaniem, że „trzeba radzić sobie samemu”,
• ograniczoną akceptacją dla rozwiązań technologicznych.

Jak podsumowuje prof. Uchmanowicz: W Polsce największą barierą pozostaje praktyczna edukacja pacjentów. Bez niej nawet najlepsze zalecenia nie przekładają się na codzienne zachowania.