Świąteczne menu a codzienność

W święta często żartujemy z przejedzenia i obwiniamy tradycyjne potrawy za pogorszenie samopoczucia. Tymczasem największe dotychczas badanie zdrowia Polaków – 1 196 102 uczestników Narodowego Testu Zdrowia Polaków (2019-2024), realizowanego m.in. przez ekspertów z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu – wskazuje, że to nie świąteczne trzy dni determinują nasz nastrój i dobrostan psychiczny. Znacznie większe znaczenie mają codzienne nawyki żywieniowe, zwłaszcza te związane z konsumpcją fast foodów i słodzonych napojów. Wyniki pokazują, że im częściej Polacy sięgają po tego typu produkty, tym częściej deklarują złe lub bardzo złe zdrowie psychiczne.

– Najbardziej wymownym wnioskiem tego badania jest to, że w Polsce istnieją wyraźne nierówności społeczno-demograficzne w sposobie odżywiania, które mają realne znaczenie dla samopoczucia fizycznego i psychicznego – podkreśla dr Mateusz Babicki, współautor analizy. – Osoby młodsze oraz z niższym wykształceniem częściej wybierały fast foody i słodzone napoje, a wzorce te były wyraźnie związane z gorszą samooceną stanu zdrowia. Skala – niemal 1,2 mln respondentów – pokazuje, że nie są to jednostkowe przypadki, lecz zjawisko populacyjne.

Warto przyjrzeć się tym zależnościom szczególnie teraz, w okresie, który dla wielu osób wiąże się ze zwiększonym stresem, presją obowiązków i intensywniejszym podjadaniem.

Świąteczne menu a codzienność dwa zupełnie różne światy

Obfite, tradycyjne świąteczne posiłki często budzą obawy o zdrowie, choć w rzeczywistości stanowią jedynie krótkotrwałe odstępstwo od rutyny. Badacze zwracają uwagę, że problem nie tkwi w wigilijnych pierogach czy świątecznych deserach, lecz w codziennym modelu żywienia, kształtowanym przez pośpiech, stres i wygodę. To właśnie powtarzane regularnie nawyki – a nie okazjonalne biesiadowanie – wywierają długofalowy wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne.

Analiza danych ponad miliona dorosłych Polaków umożliwiła uchwycenie trendów niewidocznych w mniejszych badaniach. Oceniano m.in. częstotliwość spożywania fast foodów, słodzonych napojów, owoców i warzyw, a także poziom odczuwanego stresu oraz samoocenę zdrowia psychicznego i fizycznego.

Codzienny fast food jako marker gorszego dobrostanu psychicznego

Najbardziej jednoznaczna zależność dotyczy regularnego spożywania fast foodów. W grupie osób, które jedzą je codziennie:

• 16,6% ocenia swój stan psychiczny jako „zły”,
• 6,7% – jako „bardzo zły”.

Oznacza to, że niemal co piąta osoba żywiąca się w ten sposób deklaruje istotnie obniżony dobrostan psychiczny. Podobne tendencje widać w przypadku słodzonych napojów i energetyków – produktów, które pozornie „dodają energii”, a w praktyce korelują ze słabszym zdrowiem psychicznym oraz fizycznym.

– Najistotniejsza obserwacja to jasny związek między częstym spożyciem fast foodów i słodzonych napojów a gorszą samooceną stanu psychicznego – komentuje dr Babicki. – Osoby jedzące fast foody codziennie znacznie częściej deklarowały zły lub bardzo zły stan psychiczny. Z drugiej strony – regularne spożycie warzyw i owoców było powiązane z wyższym subiektywnym dobrostanem.

W okresie świątecznym, kiedy rytm dnia się zmienia, a stres narasta, negatywne wzorce mogą się chwilowo nasilać. 
– Nawet drobne, świadome wybory – dodanie porcji warzyw do świątecznego talerza, ograniczenie słodzonych napojów – mogą mieć zauważalny wpływ na samopoczucie w krótkim terminie – dodaje badacz.

Kluczowy jest wzorzec zachowań

Świąteczne potrawy, choć kaloryczne, pojawiają się incydentalnie i nie niosą długotrwałego ryzyka. Tymczasem decyzje podejmowane na co dzień, takie jak jedzenie „na szybko” w odpowiedzi na stres, zamawianie fast foodów po pracy, regularne picie słodzonych napojów, pomijanie warzyw i owoców, prowadzą do stopniowego pogarszania kondycji psychicznej. To właśnie codzienne wybory, jak podkreślają naukowcy, mają największe znaczenie.

Wnioski i rekomendacje

– Wyniki badania podkreślają, jak ważne jest wprowadzanie edukacji zdrowotnej już na wczesnych etapach życia – podsumowuje dr Mateusz Babicki. – To osoby młodsze częściej wybierają mniej korzystne wzorce żywieniowe i są bardziej podatne na zaburzenia odżywiania, które silnie korelują ze zdrowiem psychicznym. Działania edukacyjne oparte na rzetelnej wiedzy i praktycznych zmianach mogą realnie poprawiać dobrostan społeczeństwa.

Święta nie pogarszają naszego zdrowia psychicznego. To codzienność – wypełniona pośpiechem, stresem i zmęczeniem – kształtuje nasz nastrój, energię i dobrostan. Może więc warto potraktować świąteczną przerwę nie jako czas wyrzutów sumienia, lecz jako moment refleksji nad tym, jak wygląda nasza codzienna dieta – i jak wpływa na nas przez cały rok.

Ten materiał powstał na podstawie artykułu:

Socio-Demographic Disparities in Diet and Their Association with Physical and Mental Well-Being: Million-Participant Cross-Sectional Study in Poland 

Nutrients 2025, 17(18), 2924 

Grażyna Zweifler, Anna Zimny-Zając, Mateusz Babicki, Karolina Kłoda, Grzegorz Mazur, Beata Jankowska-Polańska, Agnieszka Mastalerz-Migas, Siddarth Agrawal

DOI: https://doi.org/10.3390/nu17182924

Tekst: Alisa Hasiak
Fot.: Archiwum UMW