W USK we Wrocławiu dokonano przełomu

Dokładnie rok temu, w październiku 2024 r., w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu przeprowadzono pierwszą w Polsce terapię genową u dziecka z ciężkim wrodzonym niedoborem odporności (SCID) z mutacją genu RAG1. To był przełom – nie tylko dla małego pacjenta, pięciomiesięcznego Olafa, ale i dla całej polskiej medycyny, możliwy dzięki skutecznej międzynarodowej współpracy wrocławskich specjalistów z ich partnerami z Holandii. Dziś chłopiec ma się dobrze, rozwija się prawidłowo, a jego odporność – jak potwierdzają badania – funkcjonuje bez zarzutów.

– Rok temu zrobiliśmy krok, który symbolicznie otworzył nowy rozdział w historii polskiej medycyny. Wrocław stał się miejscem, gdzie najnowocześniejsze terapie genowe są dostępne dla najmłodszych pacjentów – mówi lek. Maciej Kamiński, zastępca dyrektora ds. Medycznych w obszarze zachowawczym i pediatrycznym Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu. – Naszym celem jest doskonalenie ośrodka, który nie tylko leczy, ale wyznacza kierunki rozwoju medycyny dziecięcej w tej części Europy. Współpraca z partnerami z Holandii, Włoch i Wielkiej Brytanii pozwala nam wprowadzać terapie, które jeszcze niedawno wydawały się poza zasięgiem.

Od pionierskiego zabiegu do stałego programu

– Dla nas to nie tylko historia pierwszego pacjenta, ale dowód, że wrocławski ośrodek może z powodzeniem prowadzić najbardziej zaawansowane terapie na świecie – mówi prof. dr hab. Krzysztof Kałwak, kierownik Kliniki Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej USK. – Rok po podaniu zmodyfikowanych komórek Olaf nie wymaga już uciążliwych form profilaktyki przeciwinfekcyjnej, a jego układ odpornościowy funkcjonuje w pełni samodzielnie. Chłopiec był czwartym pacjentem na świecie, który otrzymał tę terapię. To dla nas ogromna satysfakcja i impuls do dalszego rozwoju terapii genowych w Polsce.

Zabieg wykonano we współpracy z Leiden University Medical Center (LUMC) w Holandii, które od ponad 20 lat prowadzi badania nad modyfikacją genetyczną komórek macierzystych. Wrocławska Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej była pierwszym ośrodkiem na świecie, który wdrożył terapię genową u dziecka z mutacją RAG1, poza ośrodkiem macierzystym w Leiden.

– Dziś możemy mówić o realnym efekcie terapii – dziecko, które rok temu musiało żyć w izolacji, dziś rozwija się jak jego rówieśnicy – podkreśla dr Monika Mielcarek-Siedziuk, pediatra i transplantolog kliniczny. – To ogromna nadzieja dla rodzin, które zmagają się z diagnozą SCID i innych ciężkich niedoborów odporności.

Międzynarodowy projekt i długofalowa opieka

Terapia została przeprowadzona w ramach projektu RECOMB, finansowanego przez Komisję Europejską, którego liderem jest ośrodek w Leiden. USK we Wrocławiu jest jedynym polskim partnerem tego międzynarodowego konsorcjum. Każdy pacjent objęty terapią pozostaje pod wieloletnią obserwacją kliniczną – co najmniej przez 15 lat.

Jak podkreślają specjaliści, zastosowanie terapii genowej to nie jednorazowy sukces, ale początek nowej ery leczenia chorób genetycznych, a Wrocław staje się miejscem, gdzie najnowocześniejsze terapie genowe i komórkowe stają się standardem, a nie wyjątkiem. 

Po roku od pierwszego podania, zespół Kliniki przygotowuje kolejnego pacjenta do kwalifikacji w ramach programu RECOMB. Przy jego realizacji współpracują eksperci Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego i Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Trwają też prace nad rozszerzeniem terapii genowych na inne wrodzone defekty odporności i choroby metaboliczne. Kwestią czasu jest akredytacja Kliniki jako tzw. Quality Treatment Center dla terapii genowej u dzieci z leukodystrofią metachromatyczną. To letalna choroba neurodegeneracyjna, w której najlepsze wyniki terapeutyczne uzyskuje się po zastosowaniu terapii genowej, czyli autologicznego przeszczepienia zmodyfikowanych genetycznie komórek krwiotwórczych. 

Terapia genowa – przełom, który zmienia medycynę

Ciężki złożony niedobór odporności (SCID, Severe Combined Immunodeficiency) to rzadka, wrodzona choroba genetyczna, w której układ odpornościowy dziecka nie potrafi skutecznie bronić organizmu przed infekcjami. Jedną z jej postaci jest SCID z mutacją genu RAG1 – genu odpowiedzialnego za rozwój limfocytów T i B, czyli kluczowych komórek odporności. Brak prawidłowego działania tego genu sprawia, że organizm nie wytwarza funkcjonalnych komórek odpornościowych, co oznacza, że nawet zwykłe zakażenie może stanowić zagrożenie życia. Dzieci z takim defektem wymagają leczenia w izolacji i są szczególnie narażone na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze. 

Terapia genowa polega na wprowadzeniu do komórek macierzystych hematopoezy (tzw. komórek CD34+) pacjenta prawidłowej kopii uszkodzonego genu. Dzięki tej metodzie dziecko otrzymuje własne, genetycznie naprawione komórki macierzyste, co pozwala uniknąć przeszczepienia od dawcy i ryzyka powikłań.

Wrocławski ośrodek, który w 2020 roku jako pierwszy w Polsce zastosował u dzieci terapię CAR-T, konsekwentnie rozwija kierunek terapii zaawansowanych. Do dziś wykonano tu już 47 terapii CAR-T, a obecnie zespół pracuje nad wdrożeniem kolejnych metod opartych na inżynierii genetycznej i komórkowej.

– To, co jeszcze kilka lat temu wydawało się medycyną przyszłości, dziś dzieje się w naszych laboratoriach i salach klinicznych – podsumowuje prof. Kałwak. – Każdy taki przypadek to historia konkretnego dziecka i jego rodziny, ale też dowód na to, że dzięki nauce i współpracy możemy naprawdę zmieniać ludzkie życie.